CİSÜ CYBE Çalışma Grubu Bilgi Edinme Başvurusu ve Yanıtları

Dünya Cinsel Sağlık Birliği’nin (WAS) 2014 yılında güncellenen Cinsel Haklar Bildirgesi’nde de belirtilen; Bilgi edinme hakkı temel bir insan hakkıdır. 

Bugün 28 Eylül Dünya Bilgiye Erişim Günü’nde, CİSÜ Platformu Cinsel Yolla Bulaşan Enfeksiyonlar ( CYBE ) Çalışma grubu olarak; Sağlık Bakanlığı Bulaşıcı Hastalıklar Daire Başkanlığı’na ilettiğimiz; Elektronik HIV/AIDS Bilgi Sistemi (HABS) ve 2019-2024 HIV/AIDS Kontrol Programı Amaç 1 ve Amaç 3 hedefleri hakkındaki bilgi başvurusu cevaplarını sizlerle paylaşmak istiyoruz. Soru ve cevaplar için okumaya devam edin.

Elektronik HIV/AIDS Bilgi Sistemi (HABS) ve 2019-2024 HIV/AIDS Kontrol Programı Amaç 1 ve Amaç 3 hedefleri hakkında bilgi edinme başvurumuz:

Sağlık Bakanlığı HIV/AIDS yıllık istatistiklerine göre, pandemi öncesinde yeni HIV tanısı sayısında artış gözlenmektedir. COVID-19 sürecinde test sayısında ve buna bağlı olarak yeni tanı sayısında düşüş gözlenmekle birlikte, bunun HIV yayılımının azalmasına işaret etmediği, Gönüllü Danışmanlık ve Test Merkezleri’nin belli bir süre kapalı kalmasından, hastanelerin çoğunun pandemi hastanesi ilan edilmesinin yarattığı randevu sıkıntılarından ve bu süreçte test sayısının azalmasından kaynaklandığı, ve kişilerin teste erişimde sıkıntı yaşadığı sivil toplum kuruluşlarının saha çalışmaları ve danışmanlık birimlerine yapılan başvurulardan görülmektedir. 

Bu alanda çalışan sivil toplum örgütleri, 2019-2024 HIV/AIDS Kontrol Programı’nda belirtilen hedeflere ulaşılabilmesine etkin biçimde destek olabilmek için verileri düzenli biçimde takip etmeye ihtiyaç duymaktadır. 

Bu konuda daha önce Platform üyelerimizden Sosyal Politika Cinsiyet Kimliği ve Cinsel Yönelim Çalışmaları Derneği’nin (SPoD) Kasım 2020’de Başkanlığınıza yaptığı 2004005892 sayılı bilgi edinme başvurusuna verilen yanıtta, ayrımcılık ve damgalamayı önlemek amacıyla vaka bildirimlerinin HIV-AIDS Sürveyans Sistemi D86 bildirimleri doğrultusunda yürütüldüğü bilgisi verilmiştir. Ancak sürecin hasta takip sistemi şeklinde yürütülmediği açıklanmıştır. Yanıtta, “Küresel Hedef Tahminleri yapılamamış olup sürveyans sistemimizi geliştirme ve güçlendirme yönündeki çalışmalar Elektronik HIV/AIDS Bilgi Sistemi (HABS)’nin tamamlanma çalışmaları dahil olmak üzere sürdürülmektedir” denilmiştir.

Ayrıca HIV alanında çalışan üyelerimiz, pandemi döneminde HIV ile yaşayanlara karşı sağlık hizmetlerine erişim sırasında ayrımcılık, damgalama ve mahremiyetin ihlali vakalarının arttığı, buna bağlı olarak test için başvuran kişi sayısında ve tedaviye erişimde azalma gözlemektedir. Üyelerimizden 17 Mayıs Derneği’nin Kasım 2020 tarihli HIV’le Yaşayan LGBTİ+’ların İnsan Hakları Raporu’nun “Anahtar Bulgular ve Öneriler” kısmında;

“e. Sağlık personelinin sıklıkla HIV ile yaşayan LGBTİ+’ların sağlığa erişiminde hak ihlallerine neden olduğu aktarılmıştır. HIV ile yaşayan LGBTİ+’ların çalışma kapsamındaki katılımcı ifadelerinden hareketle sağlık merkezlerinde LGBTİ+fobi ve HIVfobiye maruz kalmaları çok olası görülmektedir. 

1. Katılımcıların ek bir rahatsızlık dolayısıyla yürütmek durumunda kaldıkları hastane süreçlerinde HIV pozitif statülerinin karşılarına sıklıkla çıktığı ve kendilerine sağlık personeli tarafından sorun yaratıldığı da ifadelerde öne çıkmaktadır” tespitinde bulunulmuştur. Özetle sağlık personelinin sıklıkla HIV ile yaşayan LGBTİ+’ların sağlığa erişiminde hak ihlallerine neden olduğu saptanmıştır.

Bu kapsamda Sayın İdarenizden bilgi talep ettiğimiz hususlar şunlardır:

1. 08.09.2020 tarihinde 2004005892 sayılı bilgi başvurusuna verilmiş olan yanıtta, geliştirilmekte olduğu belirtilen HIV/AIDS Bilgi Sistemi’nin (HABS) üretimi ne zaman tamamlanacak ve uygulama aktifleşecektir? Hangi verilerin ve faaliyetlerin bu sistem üzerinden raporlanması planlanmaktadır?  
2. Sağlık Bakanlığı 2019-2024 HIV/AIDS Kontrol Programı Amaç 1 kapsamında 1. faaliyet mevcut GDTM’lerin sayı ve erişilebilirliğinin artırılması olarak belirlenmiştir. Kontrol programının 3. yılına girerken, sayı ve kapasite konusunda bir ilerleme olmaması konusundaki değerlendirmeniz nedir? Yeni GDTM’lerin açılmasını desteklemek konusunda ne gibi çalışmalar yürütülmektedir?  GDTM açmak için gerekli hazırlıkları yaparak başvurusunu tamamlamış olan yerel yönetimlerin sözleşmeleri neden onaylanmamaktadır?
3. Sağlık Bakanlığı 2019-2024 HIV/AIDS Kontrol Programı’nın Amaç 3 “HIV İle Yaşayan Bireylere Yönelik Ayrımcılığı ve Mahremiyet İhlallerini Önlemek” doğrultusunda Hedef 3.1. “Sağlık personelinin kişisel verilerin korunması ve mahremiyet ihlali ile ilgili bilgi düzeyi ve farkındalığını artırmak” olarak belirlenmiştir. Pandemi döneminde ve öncesinde bu hedef kapsamında ayrımcılık ve damgalamayı önlemek için sağlık personeline yönelik olarak hangi çalışmalar yapılmıştır?

Yukarıda açıklanan sebeplerle, Anayasa madde 74 ile düzenlenen ve tanınan bilgi edinme hakkı ve 4982 sayılı Kanun kapsamında işbu bilgi edinme başvurusunda bulunma zorunluluğumuz hasıl olmuştur. Başvurumuza Sayın İdareniz tarafından sorduğumuz sorular ışığında cevap verilmesini talep etmekteyiz. 

Sağlık Bakanlığı Bulaşıcı Hastalıklar Daire Başkanlığı’nın cevabı: 

İlgi kayıtlı bilgi edinme başvurunuz içerisinde yer alan bilgi talepleri incelenmiş olup ilginiz için teşekkür ederiz. Genel Müdürlüğümüz ve ilgili birimlerce ülkemizde HIV/AIDS sürveyansının güçlendirilmesi, mükerrer vaka kaydının engellenmesi, güncel vaka takibinin daha etkin yürütülmesi, anlık istatistiklerin alınabilmesi, Türkiye HIV/AIDS Kontrol Programı kapsamında ihtiyaç duyulacak veya talep edilebilecek verilerin güvenilir olarak elde edilebilmesi ve kişisel mahremiyeti ön planda tutan sürdürülebilir bir elektronik sistemin kurulması amacıyla HIV/AIDS Bilgi Sistemi‘nin tamamlanması çalışmalarına devam edilmektedir. Sistemin HIV/AIDS vaka bildirimi yapan tüm hekimlerin kullanımına açılmasına yönelik pilot çalışma planlamalarına devam edilmektedir. 

Türkiye HIV/AIDS Kontrol Programı (2019–2024) içerisinde yer alan faaliyetlerin HIV/AIDS Danışma Kurulu desteği ile gerçekleştirilmesine ve tamamlanmasına yönelik çalışmalara devam edilmektedir. COVID–19 pandemisi sürecinde edinilen deneyimler kapsamında söz konusu eğitimlerin uzaktan eğitim yöntemleri de dahil olmak üzere farklı eğitim metodolojileri ile yürütülmesi de planlamalar içerisinde yer almakta olup bilgilerinize sunulur.